سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

جایگاه پوشش گیاهی، فضای سبز و در نهایت درخت و درختکاری در کلام بزرگان دین مبین اسلام به‌خوبی تبیین شده و تحقیقات علمی دانشمندان مختلف کارکردهای این عناصر را در حفظ و ارتقای سلامت انسان به اثبات رسانده است.

به گزارش روابط عمومی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم، جهان کنونی مملو از مشغله‌هایی است که خانواده ها را از هم دور کرده است. پدر چنان مشغول کار است که حتی شب هنگامی که زمان استراحت و در کنار خانواده بودن است به رتق و فتق امور کاری و انجام کارهای عقب افتاده می پردازد.

افزایش هزینه های زندگی یا تحصیلات دانشگاهی هم سبب شده تا مادر خانواده، رفتن سر کار را به ماندن در خانه ترجیح دهد که در این صورت نیز حداقل نصفی از روز را بیرون از خانه می گذارند.

فرزندان نیز در مدرسه مشغول به تحصیل هستند و در خانه یا به مرور درس ها پرداخته و یا موبایل و تبلت به دست، در دنیای مجازی غرق شده اند.

این وضع زندگی، تکرار ملالت باری را در بسیاری از زندگی ها به وجود آورده تا فضای شاد و سرحال خانواده ها به فضای مملو از سکوت و غرق شدن در خود و فضای مجازی مبدل شده است.

اکثر خانواده های ایرانی برای فرار از این وضعیت ترجیح می دهند آخر هفته به دامن طبیعت پناه برده تا هم نفس پاکی را به شش ها تزریق کرده و هم نفس راحتی از دنیای پر هیاهوی شغل و کار و جامعه پرازدحام بکشند.

جنگل سرسبز، باغهای مملو از درخت و فضای سبز بهترین مکانی است که می تواند هیاهوی یک هفته ای را از ذهن ها دور کرده و آرامش را بر دل و جان شهروندان حاکم سازد.

بر هیچ کس پوشیده نیست که جنگل و پوشش گیاهی و فضای سبز نقش بسیار مهمی در سلامتی جسم و روان انسان ها ایفا می کند. بر همین اساس است که تحقیقات بر سلامتی بیشتر افراد ساکن در این فضا نسبت به ساکنان در فضای آلوده و پرتراکم شهری تأکید دارد.

درختکاری و حفظ جنگل ها از چنان اهمیتی برخوردار است که آیات و روایت های فراوانی در این زمینه در قرآن کریم و کلام معصومین(ع) وجود دارد.

پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ‏ يَغْرِسُ‏ غَرْساً يَأْكُلُ مِنْهُ إِنْسَانٌ أَوْ دَابَّةٌ أَوْ طَيْرٌ إِلَّا أَنْ يُكْتَبَ لَهُ صَدَقَةٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة» (هيچ مسلمانى نيست كه نهالى بكارد و انسان يا حيوان يا پرنده از آن بخورد مگر آن‏كه تا روز قيامت براى وى صدقه بنويسند).

همچنین کاشت درخت در ادبیات اهل بیت به عنوان یکی از اعمال صالحی که مؤمنین پس از مرگ هم از آنها منتفع می گردند ذکر شده است.

در روایتی از امام صادق(علیه السلام) می خوانیم: «سِتُّ خِصَالٍ يَنْتَفِعُ بِهَا الْمُؤْمِنُ بَعْدَ مَوْتِهِ: وَلَدٌ صَالِحٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُ، ...‏ وَ غَرْسٌ‏ يَغْرِسُه‏...» (شش خصلت است که مؤمن بعد از مرگ خود از آنها سود می برد: فرزند صالحی که برایش طلب مغفرت کند، ... و درختی که کاشته است...).

این اهمیت چنان است که برای کاشت درخت آدابی در نظر گرفته شده، بر آب دادن به درختان تأکید شده و علاوه بر نهی شدید از قطع درختان، توصیه شده اگر مجبور به قطع درختی شده باشید، بهتر است که به جای آن یک درخت دیگر کاشته شود.

مطالعات بین المللی نیز ثابت کرده که زندگی یا گذراندن وقت در فضای سبز طبیعی آثار بسیار زیادی بر سلامتی افراد می گذارد به گونه ای که احتمال بیماری های قلبی و عروقی، دیابت نوع دوم و مرگ و تولد زودرس را کاهش داده و مدت خواب عمیق را می افزاید.

نظريات معاصري مانند نظريه بهبود اسـترس الريچ نـشان داده است زندگي در طبيعت عملکرد قلبي و عروقي را به گونـه اي مثبـت تحـت تـأ ثير قـرار مـي دهـد، ميـزان پاسخهاي فيزيولوژيک به استرس را کاهش مي دهـد و توانــايي ســازگاري بــا وقــايع اســترس زا را بهبــود مي بخشد. همچنين مشخص شده است که ديدن طبيعت، ضربان قلب را کاهش داده، تنشهـاي ماهيچـه اي را از بين مي برد، فشار خون را کاهش و هدايت الکتريکي پوسـت را افــزايش مـي دهــد.

پيش از اين بررسي‌ها نشان داده بود افرادي كه درآمد كمتري دارند و در محلات فقيرتر شهر زندگي مي‌كنند، از لحاظ طول عمر و شاخص‌هاي سنجش سلامت، پايين‌تر از افراد ثروتمند جامعه محسوب مي‌شوند. اما مطالعات جدید نشان داده كه با كاشت درخت و گياه در اين محلات، مي‌توان فاصله طبقاتي را كه در سلامت اين دو گروه وجود دارد، تا حد قابل‌ملاحظه‌اي از بين برد. 

این مطالعات همچنین نشان می دهد که مرگ ناشي از بيماري‌هاي قلبي با افزايش مساحت فضاهاي سبز شهري، كاهش مي‌يابد. توسعه فضاهاي سبز، باعث مي‌شود احتمال مرگ و افزايش بيماري‌هاي قلبي، در محلات فقيرنشين، به نصف كاهش پيدا كند.

تحقیقات دیگری نشان می دهد افراد ساکن در مکان‌های سبز و پر درخت، در مقایسه با افراد ساکن مکان‌هایی با پوشش درخت کمتر کاهش خطر حمله قلبی به میزان ۲۵ درصد، خطر بیماری قلبی ایسکمیک به میزان ۲۰ درصد، خطر نارسایی قلبی به میزان ۱۶ درصد و خطر فیبریلاسیون دهلیزی به میزان ۶ درصد را تجربه کردند.

برخي افراد گمان مي‌كنند گياهان عامل ايجاد آلرژي و حساسيت در كودكان هستند، این در حالی است که كودكاني كه در خيابان پردرخت شهر زندگي مي‌كنند، كمتر از ساير كودكان احتمال دارد كه به آسم و حساسيت مجاري تنفسي دچار شوند. 

در بسیاری از بیمارستان‌ها و مطب پزشکان معمولاً تصاویر جنگل و دیگر مناظر طبیعی به عنوان بخشی از دکور استفاده می‌شود. اگرچه اثر این تصاویر به اندازه حضور در طبیعت نیست، اما پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مشاهده مناظر سبز می‌تواند استرس در بدن را کاهش دهد. 

با وجود همه این ویژگی هایی که برای فضای سبز و جنگل ذکر شد، قم به عنوان یک استان کویری در این زمینه با کمبود جدی روبروست. کمبود این فضا به حدی است که ذرات گرد و غبار حداقل در یک سوم از روزهای سال در ریه های شهروندان قمی جولان می دهد.

با این حال، مسئولان در سال های اخیر به تکاپو افتاده تا این معضل که پا را بر گلوی راه تنفسی مردم قرار داده و نفس ها را به شماره انداخته است، برطرف کنند.

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم در این راستا مدتهاست دست بکار شده تا بحران را از استان دور کند.

رئیس اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم در این باره می گوید: در سال جاری تلاش‌های مختلفی برای ترویج فرهنگ نهال‌کاری در استان قم دنبال شده است.

داوودی ادامه می‌دهد: اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری در 98 در سطحی به وسعت 148 هکتار از اراضی استان قم در قالب طرح توسعه جنگل‌ با نهال، نهال کاری انجام داد  که مرحله کاشت در قالب طرح نهضت ملی نهال‌کاری به پایان رسیده است.

کمبود باران در استان به یکی از موانع تحقق جنگل کاری از سوی این اداره کل مبدل شده است. داوودی با اشاره به نیاز قم به کاشت گونه های گیاهی مناسب و کم آبخواه، می افزاید: بذرکاری در مناطقی باید انجام ‌شود که حداقل 300 میلی‌متر بارندگی در طول سال داشته ‌باشد و استان قم این ظرفیت را ندارد و با توجه به این شرایط، پروژه‌های نهال‌کاری در استان انجام می‌شود.

اهمیت کاشت درخت و جنگل کاری و گسترش فضای سبز در استان قم تا حدی است که مسوول حوزه نمایندگی ولی فقیه در سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری نسبت به بی اعتنایی به آن هشدار داده است.

حجت الاسلام و المسلمین سید مصطفی طباطبایی نژاد با اشاره به ویژگی‌های استان قم می گوید: این استان یک استان گرمسیر است که حدود 11 هزار هکتار جنگل طبیعی دارد، ولی با این وجود بیش از هزار و هشتصد هکتار جنگل دست کاشت در استان قم ایجاد شده است تا جلوی حرکت ریزگردها به قم را بگیرد و نگهداری چنین جنگل‌هایی بر عهده همه مردم است.

وی خاطرنشان می کند: رهبر معظم انقلاب به درخت‌کاری اهمیت می‌دهند و ایشان در روز درخت کاری، نهال مثمر را می‌کارند تا دیگران را به این کار تشویق کنند، مقام معظم رهبری امسال در روز درخت کاری نسبت به کاشت نهال‌های مضر در کشور هشدار دادند که این هشدار باید مورد توجه مدیران قرار بگیرد.

در حالی که سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری قم وظیفه سرسبز کردن شهر را برعهده داشته و از افزایش سرانه فضای سبز به بالای 20 مترمربع خبر می دهد، توسعه فضای سبز در اراضی خارج شهر را دنبال نمی‌کند.

رئیس اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم در این مورد می‌گوید: توسعه فضای سبز در اراضی خارج شهر نیز در حوزه اختیارات این اداره به شمار می‌رود به همین علت با شناسایی مناطق مستعد، در راستای توسعه فضای سبز و افزایش پوشش گیاهی برای جلوگیری از فرسایش خاک، پروژه‌های مختلفی را انجام می‌دهیم.

داوودی ادامه می دهد: بیشتر پروژه‌هایی که بر عهده اداره جنگل‌داری است به دو بخش ملی و استانی تقسیم می‌شود که در بخش استانی بیشتر  فعالیت این اداره در حوزه جنگل‌داری و مراقبت و نگهداری از پارک‌های جنگلی اطراف قم است.

وی تأکید می کند: پارک جنگلی فاطمیه با مساحت حدود 230 هکتار، پارک جنگلی ثامن‌الائمه در کیلومتر دو جاده قم ـ گرمسار با مساحت حدود 435 هکتار، پارک جنات در حاشیه اتوبان قم ـ تهران با مساحت 79 هکتار و دو نهالستان در قم از جمله پروژه‌هایی هستند که سالیانه توسط اداره جنگل‌داری و جنگل‌کاری با تامین اعتبار بودجه استانی، مراقبت و نگهداری می‌شوند.

نهضتی که اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری به راه انداخته است باید با استقبال بیشتری از سوی مردم مواجه شده و به یک فرهنگ در جامعه مبدل شود، تا نگرش درباره قم که از آن به عنوان منبع خطر ریزگردها معرفی می شود، تغییر یابد.