سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

به گزارش روابط عمومی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم، جعفریان در گفت‌وگویی خبری اظهار کرد: پروژه اجرای بادشکن غیرزنده به صورت نمونه در سطح 20 هکتار از مساحت حسین آبادمیش مست استان قم، با مشارکت دانشگاه منابع طبیعی و آبخیزداری تهران و سازمان منابع طبیعی اجرا می‌شود.

وی اضافه کرد: برای اجرا از 11 روش بادشکن غیرزنده از جمله بادشکن با نی، توری‌های کنفی و نمدی به صورت هم‌زمان استفاده می شود تا کاربردی‌ترین و بهترین روش انتخاب شود.

مدیرکل امور بیابان سازمان منابع طبیعی کشور، تصریح کرد: قرارگیری ایران در کمربند بیابانی جهان باعث شده تا بخش زیادی از مساحت ایران را مناطق خشک و بیابانی تشکیل دهد. حدود ۳۰ میلیون هکتار از اراضی کشور تحت تأثیر فرسایش بادی و ۱۴ میلیون هکتار کانون بحرانی در ۲۲ استان قرار دارد و  عواملی مانند خشک‌سالی و رطوبت کم خاک، پوشش گیاهی محدود، خصوصیات خاک و وقوع بادهای شدید، احتمال وقوع و تشدید فرسایش بادی را افزایش می‌دهد.

وی ادامه داد: آثار و تبعات فرسایش بادی و طوفان‌های گردوغبار متعدد بوده از جمله این تبعات می‌توان به کاهش حاصلخیزی خاک، پر‌ شدن کانال‌های آبیاری، کاهش دید و بروز مشکلات در حمل‌ونقل هوایی، خسارت به تأسیسات و مناطق مسکونی، تسریع بیابانزایی، آلودگی هوا، اختلال در خطوط ریلی و مسائل بهداشتی اشاره کرد. طوفان‌های گرد‌وغبار ناشی از فرسایش بادی در موارد شدید حتی جان انسان‌ها را به خطر می‌اندازند.

جعفریان عنوان کرد: با توجه به خسارت‌های زیادی که هرساله حرکت ماسه‌های روان ایجاد می‌کند و به‌منظور کنترل فرسایش بادی، تثبیت ماسه‌های روان برای کشوری مانند ایران که بالغ 6/2 میلیون هکتار پهنه و تپه ماسه‌ای دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد.

وی اضافه کرد: به منظور مقابله با بیابان‌زایی و فرسايش بادي، فعاليت‌هاي گسـترده‌اي در کشور انجام شده است. اين فعاليت‌ها از طريق اقداماتی مانند نهال‌کاری، بذركاري و بذرپاشي، احداث بادشکن غیرزنده، خندق رسوب‌گیر، سازه‌های ذخیره و استحصال آب، مالچ‌پاشي با استفاده از مواد نفتي، مدیریت جنگل‌های دست کاشت مناطق بیابانی، حفاظت و قرق و مراقبت و آبیاری انجام شده است که هر یك، بر اساس نوع و هدف پروژه‌ها، امکان‌پذیری فنی، اقتصادی (نسبت سود به هزینه) و توجه به جنبه‌های مختلف زیست‌محیطی، اکولوژیکی و اجتماعی مکان‌یابی و اجرا می‌گردند.

جعفریان مطرح کرد: یکی از روش‌هاي تثبیت ماسه‌هاي روان، کاهش سرعت باد در نزدیکی سطح زمین است که با ایجاد یک مانع در برابر باد غالب که به آن بادشکن می‌گویند، محقق می‌شود. بادشکن‌ها به دوگروه زنده و غیرزنده یا مکانیکی تقسیم می‌شوند؛ بادشکن زنده، یک یا چند ردیف از گونه‌های درختی بومی منطقه است که برای افزایش کارایی، بهتر است ترکیبی از درختان همیشه‌ سبز و درختان خزان کننده استفاده شود.

وی ادامه داد: بادشکن غیرزنده، ردیفی از شاخه‌های خشکیده درختان، دیوار‌های ساخته‌شده از مصالح ساختمانی مانند سنگ، الوار چوبی، گل و آجر و یا سایر مصنوعات انسان‌ساز هستند. گاهی با توجه به شرایط اکولوژیکی شکننده مناطق خشک و بیابانی نظیر، کمبود منابع آب سطحی و زیرزمینی، باران کم و پراکنش زمانی و مکانی نامناسب آن، فقیر بودن خاک ازنظر مواد آلی و شوری و خشک‌سالی‌ها،‌ ایجاد بادشکن زنده با محدودیت روبه‌رو است؛ لذا در چنین شرایطی استفاده از بادشکن مکانیکی شديداً توصیه می‌شود.

جعفریان مطرح کرد: بنابراین این روش‌ها در مناطقی کاربرد دارند که کمبود رطوبت در عرصه‌هاي غبارخيز، تپه‌ها و پهنه‌های ماسه‌ای وجود داشته باشد و فرسایش بادی به حدی باشد که امکان استقرار پوشش گیاهی بدون احداث سازه‌ها بر روی تپه‌ها و یا پهنه‌های ماسه‌ای و مناطق غبارخیز در کوتاه‌مدت غیرممکن و یا به دشواری امکان‌پذیر باشد.

وی اضافه کرد: روش‌های مکانیکی در شرایط اکولوژیکی خاص مناطق بیابانی قابل‌اجرا هستند و گردوغبار و ماسه‌هاي روان را تثبیت می‌کنند؛ به آب احتیاج ندارند و با نقش حمایتی خود به استقرار پوشش گیاهی کشت‌شده کمک می‌کنند. بادشکن‌ها و موانع مكانيكي با ایجاد زبری و تغییر در رفتار باد، فرسایش بادی را محدود می‌کنند.

مدیرکل امور بیابان سازمان منابع طبیعی کشور گفت: جدیدترین فناوری تثبیت ماسه‌های روان در کشور چین، استفاده از توری‌ها و پارچه‌های زیست‌سازگار گیاهی از جنس پلی‌لاکتیک اسید (PLA) می‌باشد. این نوع از بادشکن‌ها بر پایه ایجاد زبری در سطح خاک طراحی شده‌اند.

وی اظهار کرد: علی‌رغم اینکه کاربرد بادشکن‌های ساخته‌شده از الیاف پلی‌لاکتیک‌اسید در چین با نتایج موفقیت‌آمیزی به همراه بوده است؛ اما به دلیل شرايط اكولوژيكي متفاوت ايران، ملاحظات زیست‌محیطی و هزینه‌هاي تولید و انتقال آن‌ها نیازمند بررسی بیشتر است.

جعفریان اضافه کرد: از طرفی تا‌به‌حال کارایی این بادشکن‌ها در ایران بررسی نشده و استفاده از آن با شبهاتی همراه است؛ زیرا ایران دارای ماسه‌زار‌ها و بیابان‌های گرم‌ و خشك است که ازنظر شرایط اکولوژیکی، اقلیمی و محیطی با بیابان‌های سرد و خشك چین متفاوت است.

وی اظهار کرد: با اجرای طرح پایلوت بادشکن غیرزنده، کارایی و دوام این بادشکن‌ها در شرایط اقلیمی ایران بررسی می شود.

جعفریان مطرح کرد: همان‌گونه که بیان شد به‌علت وارداتی بودن‌ و عدم‌ تولید آن در ایران، پلیمر گرانی است که استفاده از آن برای ساخت بادشکن مکانیکی در ایران هزينه‌بر است بنابراین تلاش می‌شود با استفاده از مواد پلیمری زيست‌سازگار موجود و ارزان قیمت در ایران، بادشکن‌ مکانیکی ساخته شود.

وی افزود: يكي از آيتم‌هاي مهم در انتخاب روش مناسب كنترل فرسايش بادي و تثبيت ماسه‌هاي روان، زيست‌سازگاري و قيمت نهاده مورد استفاده است لذا استفاده از مواد معدني كه به صورت طبيعي نيز در عرصه‌هاي بياباني وجود دارند، می‌تواند يكی از گزينه‌هاي مناسب براي نيل به هدف باشد. بنابراين مي‌توان از مصالح و مواد معدني براي ساخت بادشكن‌هاي مكانيكي استفاده نمود.

جعفریان تصریح کرد:  روش‌های نوین آبیاری در کشت گیاهان علاوه بر رفع کمبود آب جهت آبیاری گیاهان، جلوگیری از تبخیر از سطح خاک و تلفات آب و رشد کم نهال‌ها و مرگ‌ومیر آن‌ها، سبب افزایش کارایی تثبیت ماسه‌زارها نیز می‌گردد. بنابراین، انتظار می‌رود کاربرد روش‌های نوین كشت و آبیاری، بازدهی آب را در مقایسه با روش‌های مرسوم به ‌طوری چشمگیر افزایش دهد.